Najważniejszym dokumentem regulującym system wspierania rodziny w Polsce jest Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Ustawa określa główne formy wspierania rodziny a w szczególności:
- usługi asystenta rodziny
- usługi świadczone przez rodziny wspierające
- system pieczy zastępczej
I Asystent Rodziny
Rodzina, mimo współczesnych zmian w społeczeństwie, nadal jest podstawową grupą społeczną. Funkcjonuje jako zintegrowana jednostka, która spełnia funkcję wychowawczą. Składają się na to warunki ekonomiczne, kulturalne, społeczne oraz więzi pomiędzy jej członkami. Rodzinę w wypełnianiu tych ról wspierają różne instytucje pomocowe (oświatowe, zdrowotne, społeczne).
Gdy jednak zachodzi trudność w sprawowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej istnieje możliwość skorzystania ze wsparcia specjalistycznego, jakim jest usługa asystenta rodziny. Jest dostępna zarówno dla rodzin wieloproblemowych, jak i tych które znalazły się w tymczasowo kryzysie. Asystent rodziny jest osobą pracującą w rodzinie, z rodziną i na jej rzecz. Towarzyszy, wspiera, ale nie wyręcza, motywuje do poprawy warunków życiowych, głównie dla dobra i bezpieczeństwa dzieci. Asystent pracuje w rodzinach, w których są dzieci i w tych, których potomstwo przebywa w pieczy zastępczej. Pracuje wówczas nad umożliwieniem powrotu do domu rodzinnego. Relacja asystenta rodziny z rodziną opiera się na współpracy i odbywa się za zgodą stron.
Do głównych zadań asystenta rodziny należy udzielanie pomocy w rozwiązywaniu problemów społecznych, psychologicznych, wychowawczych. Ponadto wspieranie aktywności społecznej rodziny, motywowanie do poszukiwania i utrzymania pracy. Asystent rodziny współpracuje również z innymi instytucjami, aby móc w kompleksowy sposób wspomóc rodziny. Wraz z podopiecznymi asystent rodziny opracowuje plan pracy i wspólnie kierują działania, aby zrealizować założone cele.
Usługa asystenta rodziny jest już coraz bardziej powszechna i profesjonalna. Osoby, które pracują w tym charakterze, najczęściej posiadają wykształcenie wyższe (pedagogika, socjologia, psychologia, praca socjalna), a ponadto stale się dokształcają w różnych dziedzinach. Asystent bywa nazywany przyjacielem z urzędu, ponieważ jest w rodzinie często i nawiązuje z nią relacje.
Zadania asystenta rodziny w załączniku:
PROGRAM ASYSTENT RODZINY I KOORDYNATOR RODZINNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ NA ROK 2016
II Rodziny wspierające
W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzina może zostać objęta pomocą rodziny wspierającej.
Rodzina wspierająca, przy współpracy asystenta rodziny, pomaga rodzinie przeżywającej trudności w:
- opiece i wychowaniu dziecka;
- prowadzeniu gospodarstwa domowego;
- kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych.
Pełnienie funkcji rodziny wspierającej może być powierzone osobom z bezpośredniego otoczenia dziecka.
Ustanowienie rodziny wspierającej odbywa się po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego. Z taką rodziną zawierana jest umowa cywilnoprawna, która określa zasady zwrotu kosztów poniesionych z tytułu udzielanego wsparcia.
Pomoc rodziny wspierającej może dotyczyć różnych aspektów życia, takich jak:
- organizowanie czasu wolnego dzieciom,
- wypracowanie nawyku wspólnego spędzania czasu przez członków rodziny,
- pomoc w nauce,
- wskazówki dotyczące wychowania dzieci ale również takich wydawałoby się oczywistych dla rodzin spraw jak nauka gotowania, sprzątania, utrzymania higieny osobistej czy racjonalnego prowadzenia budżetu domowego.
III Piecza zastępcza
Piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodzinę. Zapewnia pracę z rodziną umożliwiającą powrót dziecka do rodziny, gdy jest to niemożliwe dążenie o przysposobienia dziecka lub zapewnienie opieki i wychowania w środowisku zastępczym.
Zapewnia realizację planu pracy z rodziną lub gdy jest to niemożliwe – dążenie do przysposobienia dziecka, przygotowanie dziecka do godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia, pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki, nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów z rodziną i rówieśnikami, w celu łagodzenia skutków doświadczania straty i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych, a także zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych.
Piecza zastępcza jest sprawowana w formie:
Rodzinnej:
- rodzina zastępcza (spokrewniona, niezawodowa, zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna)
- rodzinny dom dziecka
Instytucjonalnej:
- placówki opiekuńczo-wychowawcze
- regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne
- interwencyjne ośrodki preadopcyjne
Podstawą umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej jest orzeczenie sądu. W przypadku pilnej konieczności, możliwe jest umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny lub miejsce prowadzenia rodzinnego domu dziecka. O zawartej umowie niezwłocznie zawiadamiany jest sąd. Bywa też tak, że dziecko jest w pieczy zastępczej na własną prośbę, na wniosek rodzica lub osoby trzeciej, a także w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie po interwencji pracownika socjalnego.
